۷×۱۸. ضمیرِ شمارشی

ضمیرهایِ شمارشی بندِ پردازه هستند و جانشینِ شماره‌هایِ ساده می‌شوند:

  • ضمیرهایِ شمارشیِ زیر به جایِ شماره‌هایِ ساده‌یِ بزرگ‌تر از ۱ می‌نشینند:
    1. ضمیرِ شمارشیِ چند /ʧænd/

      چند کتاب /ʧænd ketɒb/ (نگاه کنید به جستارِ ۶×۱×۱×ب.چند برابر /ʧænd bær-ɒ-bær/ (نگاه کنید به جستارِ ۶×۳×آ.هر چند تا /hær ʧænd tɒ/ (نگاه کنید به جستارِ ۷×۸×آ.چندلا /ʧænd-lɒ/ (نگاه کنید به جستارِ ۱۰×پ×ب.چندمین /ʧændomin/ (نگاه کنید به جستارِ ۶×۴.)

      شبانِ وادیِ ایمن گهی رسد به مراد

      که چند سال به جان خدمتِ شعیب کند

      حافظ (سده‌یِ هشتم خورشیدی)

    2. ضمیرهایِ شمارشیِ اند /ænd/، ایدند /idænd/ و اینند /inænd/ در گویش‌هایِ کهن:

      اند جای بیان کردیم که لعل را معنی ترجّی باشد.

      ابوالفتوحِ رازی (سده‌یِ ششم خورشیدی)

      به گامِ فکر بپیموده‌ام جنابِ تو را

      به اند گام زِ پهنایِ آسمان بیش‌ست

      کمال اسماعیل (سده‌یِ ششم و هفتم خورشیدی)

      هر کجا مردم رسید و هر کجا مردم رسد

      تو رسیده‌ستیّ و لشکر بُرده‌ای ایدند بار

      فرّخیِ سیستانی (سده‌یِ چهارم و پنجم خورشیدی)

      رستم به کارزارِ یکی دیو خیره گشت

      اینند سال کرده به مازندران گذر

      مسعودِ سعدِ سلمان (سده‌یِ پنجم و ششم خورشیدی)

  • ضمیرهایِ شمارشیِ زیر برایِ مبالغه به جایِ شماره‌هایِ ساده به کار می‌روند:
    1. چندین /ʧænd-in/
      (= ا[Dا[NPضمیرِ شمارشیِ چند /ʧænd/] [NPضمیرِ اشاره‌یِ «این» /in/]]) که معنایِ اصلی‌اش «چند تا با این اندازه» است در پارسی به عنوانِ ضمیرِ شمارشی به کار می‌رود:

      چندین نفر /ʧænd-in næfær/ (نگاه کنید به جستارِ ۶×۱×۱×ب.چندین هزار /ʧænd-in hezɒr/ (نگاه کنید به جستارِ ۶×۱×۱×ب.چندین برابر /ʧænd-in bær-ɒ-bær/ (نگاه کنید به جستارِ ۶×۳×آ.)

      ما را چندین ولایت در پیش‌ست، آن را به فرمانِ امیرالمومنین می‌باید گرفت.

      ابوالفضلِ بیهقی (سده‌یِ چهارم و پنجم خورشیدی)

    2. ضمیرِ شمارشیِ چندین و چند /ʧænd-in o ʧænd/ (از هم‌پایگیِ ضمیرهایِ شمارشیِ چندین /ʧænd-in/ و چند /ʧænd/ با میانجیِ /o/):

      چندین و چند سال /ʧænd-in o ʧænd sɒl/ (نگاه کنید به جستارِ ۶×۱×۱×ب.)

    3. در گویش‌هایِ کهن، ضمیرِ شمارشیِ چندان /ʧænd-ɒn/
      (= ا[Dا[NPضمیرِ شمارشیِ چند /ʧænd/] [NPضمیرِ اشاره‌یِ «آن» /ɒn/]]) با معنایِ اصلیِ «چند تا با آن اندازه»:

      به چندان فروغ و به چندان چراغ

      بیاراسته چون به نوروز باغ

      فردوسی (سده‌یِ چهارم خورشیدی)

    4. ضمیرِ شمارشیِ چندی /ʧænd-i/ (از افزودنِ پردازه‌یِ شناختیِ /-i/ به ضمیرِ شمارشیِ چند /ʧænd/، نگاه کنید به جستارِ ۳×۲×ب×ب×آ. بندهایِ شمارشیِ ناشناس) در گویش‌هایِ کهن:

      فریبرز کاووس را تاجِ زر

      فرستاد و دینار و چندی گهر

      فردوسی (سده‌یِ چهارم خورشیدی)

  • ضمیرهایِ شمارشیِ زیر جانشینِ رقم‌هایِ کوچک‌تر در شماره‌هایِ ساده می‌شوند:
    1. ضمیرِ شمارشیِ اند /ænd/، در گویش‌هایِ امروزی بیشتر با پردازه‌یِ شناختیِ /-i/ (اندی /ænd-i/، نگاه کنید به جستارِ ۳×۲×ب×ب×آ. بندهایِ شمارشیِ ناشناس):

      سد و اندی /sæd o ænd-i/

      بسیار بکشت، تا بیست و اند هزار مسلمان بر دستِ او شهید گشت.

      از دفترِ «تاریخِ سیستان» (سده‌یِ پنجم خورشیدی)

      از پیِ خویش‌م کشیدی بر امید

      سالیان پنجاه، یا پنجاه و اند

      ناصرخسرو (سده‌یِ چهارم و پنجم خورشیدی)

    2. ضمیرِ شمارشیِ خرده‌ای /xordæ-i/ (از افزودنِ پردازه‌یِ شناختیِ /-i/ به اسمِ خرده/xordæ/ ، نگاه کنید به جستارِ ۳×۲×ب×ب×آ. بندهایِ شمارشیِ ناشناس):

      هشتاد و خرده‌ای /hæʃtɒd o xordæ-i/

  • ضمیرِ شمارشیِ خرده‌ای /xordæ-i/ می‌تواند جانشینِ بخشِ کسریِ شماره‌هایِ مرکّب هم بشود:

    هفت و خرده‌ای /hæft o xordæ-i/

دیدگاهتان را بنویسید