Posts for Tag : ordinal numeral

۶•۴. Ordinal Numerals  0

An ordinal numeral is used to indicate the position of one element within a well-ordered set.

In most Indo-European languages ordinal numerals count as adjectival phrases, although they cannot have any gradation (they are always positive) and instead they match the logical conditions of determinative phrases:

در گامِ نخست بود مانده

آن که‌او همه عمر در سفر بود

Attar Nishapuri (12th and 13th Century AD)

مرا ده ساقیا جامِ نخستین!

که من مخمورم و میل‌م به جام‌ست

Manuchehri (10th and 11th Century AD)

چندان که نگه می‌کنم ای رشکِ پری!

بارِ دومین زِ اوّلین خوب‌تری

Saadi (12th and 13th Century AD)

الهی! به فریادِ جان‌م رسی!

در آن دم که باشد دمِ واپسی

Nazari Ghohestani (13th and 14th Century AD)

چه دوستی کند ایّامِ اندک-اندک‌بخش

که بارِ بازپسین دشمنی‌ست جملـه‌ربای؟!

Saadi (12th and 13th Century AD)

ای شاه‌زاده بانویِ ایران به هفت جد!

اقلیمِ چارم از تو چو فردوسِ هشتم‌ست

Khaqani (12th Century AD)

بدین روزِ ششم خلوت کردی خاصگان را.

Biruni (10th and 11th Century AD)

در آن دیدارِ نخستین جرأت نکردم نظرِ خویش را دلیرتر بگویم.

Saeed Nafisi (19th and 20th Century AD)

Nevertheless, there is a tendency in Persian to also use ordinal numerals as determinative phrases:

نخست آفرینش خرد را شنـاس!

نگهبانِ جان‌ست، زو دان سپاس!

Ferdowsi (10th and 11th Century AD)

نخست ولایت که پدرش وی را داد، آن ناحیت بود.

Abolfazl Beyhaqi (10th and 11th Century AD)

نخستین خدیوی که کشور گشود

سرِ پادشاهان، کیومرث بود

Ferdowsi (10th and 11th Century AD)

نخستین بار که این دیدگانِ ناصبورِ من بر چهره‌یِ زیبایِ تو افتاد چهار ماه پیش بود.

Saeed Nafisi (19th and 20th Century AD)

گر تیغ بر کشد که «محبّان همی زنم»

اوّل کسی که لافِ محبّت زند من‌م

Saadi (12th and 13th Century AD)

اوّلین شخص گفت با بهرام

که: «ای شده دشمنِ تو دشمن‌کام!»

Nezami Gandjavi (12th and 13th Century AD)

بهرِ دوباره‌زادنِ جان‌ت زِ اُمَّهات

زین واپسین مَشیمه‌یِ دیگر گذشتنی‌ست

Khaqani (12th Century AD)

آن که سرش زرکشِ سلطان کشید

بازپسین لقمه ز آهن چشید

Nezami Gandjavi (12th and 13th Century AD)

گفتیم: «هلا! ما سپاس داریم

کوبیم درِ مدحت و ثنا را

نی از پیِ آن که صلت آریم

لیکن زِ پی بازپس هجـا را»

Suzani Samarqandi (12th Century AD)

سوم روز خوان را به مرغ و بره

بیاراست‌ش گونه‌گون یک‌سره

Ferdowsi (10th and 11th Century AD)

پنجمین کشور از تو آبادان

وز تو شش کشورِ دگر شادان

Nezami Gandjavi (12th and 13th Century AD)

As seen in the previous examples, in principle any ordinal numeral can be used as an adjectival or determinative phrase. However, there is a tendency in modern idioms to use ordinal numerals with different patterns for each role:

  1. As adjectival phrases:
    • By attaching the suffix /-om/ to cardinal numerals: /sædom/ سدم, /pænʤom/ پنجم, /hæftɒd o dovvom/ هفتاد و دوم
    • The adjectival phrases /næxost/ نخست, /ævvæl/ اوّل, /væsæt/ وسط, /ɒxær/ آخر, /vɒpæs/ واپس and /bɒzpæs/ بازپس (see 19•a. Transformation of Adverbials to Adjectives).

    For example:

    جلدِ دهم /ʤeld-e dæhom/، شبِ اوّل /ʃæb-e ævvæl/، حرفِ آخر /hærf-e ɒxær/

  2. The suffix /-i/ is normally used to nominalize the ordinal numerals of the first group: /sædomi/ سدمی, /pænʤomi/ پنجمی, /hæftɒd o dovvomi/ هفتاد و دومی, /ævvæli/ اوّلی, /væsæti/ وسطی, /ɒxæri/ آخری, /bɒzpæsi/ بازپسی, /vɒpæsi/ واپسی

    هنوز پنجمی را ندیده‌ام.

    آخری هم آمد.

    سومی جواب داد.

    Nominalized ordinal numerals are an exception, when occurring in the days of the month (see 6•۱•b.): (/ruz-e/) /siom-e tir/ (روزِ) سیُمِ تیر, (/ruz-e/) /bist o haʃtom-e æmordɒd/ (روزِ) بیست و هشتم امرداد

    اوّلِ اردیبهشت‌ماهِ جلالی

    بلبلِ گوینده بر منابرِ قضبان

    Saadi (12th and 13th Century AD)

    /do-digær/ دودیگر and /se-digær/ سه‌دیگر (determinative compounds of the cardinal numerals /do/ دو and /se/ سه with the differential pronoun /digær/ دیگر) are used in archaic idioms as nominal ordinal numerals, for the differentiation between the second and third entity from the superset:

    یکی عصا، دودیگر دست و سه‌دیگر قحط و چهارم توفان.

    Balami (10th Century AD)

    یکی مُقلّی که به ابنِ مُقلّه باز خوانند، دیگر مهلهلی که به ابنِ مهلهل باز خوانند، سه‌دیگر مُقفّعی که به ابنِ مُقفّع باز خوانند.

    Omar Khayyam (11th and 12th Century AD)

  3. As determinative phrases: By attaching the suffix /-in/ to ordinal numerals of the first group: /sædomin/ سدمین, /pænʤomin/ پنجمین, /hæftɒd o dovvomin/ هفتاد و دومین, /næxostin/ نخستین, /ævvælin/ اوّلین, /ɒxærin/ آخرین, /bɒzpæsin/ بازپسین, /vɒpæsin/ واپسین

    سومین ردیف /sevvomin rædif/، دهمین پسر /dæhomin pesær/، دومین سخن /dovvomin soxæn/

Homophones

The adverb phrases /næxost/ نخست, /næxostin/ نخستین and /ævvæl/ اوّل (with the meaning “at first”) and the adverb phrase /ɒxær/ آخر (with the meaning “at last”) are used as temporative adverbials, and should not be confused with ordinal numerals:

به سگسار مازندران بود سام

نخست از جهان‌آفرین برد نام

Ferdowsi (10th and 11th Century AD)

اگر طالب‌ی که‌این زمین طی کنی

نخست اسبِ بازآمدن پی کنی

Saadi (12th and 13th Century AD)

چو آیی به کاخِ فریدون فرود

نخستین ز هر دو پسر ده درود!

Ferdowsi (10th and 11th Century AD)

نخستین که آتش زِ جنبش دمید

ز گرمی‌ش پس خشکی آمد پدید

Ferdowsi (10th and 11th Century AD)

تا کی کند او خوارم؟! تا کی زند او شنگم؟!

فرسوده شوم آخر گر آهن و گر سنگ‌م

Abu-Shakur Balkhi (10th Century AD)